Zorgrobot: gevoelloze computer of maatje voor het leven?

Zorgrobot

“Hallo, ik ben Zora, hoe gaat het met jullie? Zullen we een liedje zingen?” Vervolgens gaan er steeds meer handen omhoog, zwaaiend op de maat van de muziek. Er ontstaan voorzichtige semi-onderdrukte glimlachen op de mond van een aantal senioren in een bejaardentehuis ergens in Nederland. Dit is een van de mogelijkheden van Zora de zorgrobot.

Zorgrobots bij vergrijzing

De komende jaren zullen er steeds meer rollators over de stoep rollen en scootmobiels over de fietspaden scheuren. Ook kunnen de plaatselijke bingo-clubs rekenen op steeds meer enthousiastelingen die alles op alles zetten om die felbegeerde waterkoker binnen te slepen en zullen de schappen van het advocaat-vak in de supermarkten vaker leeg zijn. Dit is natuurlijk een knipoog naar de senioren, want tegenwoordig zijn ze ook in de plaatselijke kroeg of op de tennisbaan te vinden. Vergrijzing. Fijn toch? Zo’n grote groep mensen met veel levenservaring en wijze lessen, waar de jongere mensen veel van kunnen leren. Er is alleen wel een obstakel. Wie gaat deze steeds groter wordende zorgvraag beantwoorden? Steeds meer ouderen willen zelfstandig blijven wonen. Dit kan voor veel ouderen de kwaliteit van leven verbeteren. Onafhankelijk blijven zou zelfs bijdragen aan het geluk en de gezondheid.

Nieuwe technologische ontwikkelingen kunnen mogelijk uitkomst bieden en een deel van het tekort aan zorgverleners opvangen. Een voorbeeld hiervan is de zorgrobot. Er zijn verschillende soorten zorgrobots: sociale robots en service robots¹. Sociale robots zijn bedoeld om mensen gezelschap te houden. Service robots kunnen bijvoorbeeld taken uit handen nemen van ouderen of andere hulpbehoevenden. Dorst? De zorgrobot pakt een beker drinken en brengt het naar je toe. Een shirt dat opgevouwen moet worden? Dat wordt ook geregeld door de zorgrobot. Naast deze praktische hand- en-spandiensten, kunnen de robots ook een sociale rol vervullen. Ze zijn houden mensen dan gezelschap. Zo kan Zora bijvoorbeeld een gesprek beginnen of vragen beantwoorden. Ook bezigheidstherapie is mogelijk. Samen een dansje oefenen, muziek laten horen of een quiz doen: een zorgrobot kan verveling bij eenzame mensen verhelpen.

Acceptatie van zorgrobots

Maar is zo’n technisch vernuftige zorgrobot wel een goed idee? Er wordt onderzoek gedaan naar de effecten van en houdingen tegenover zorgrobots. Wat vinden we van die metalen mannetjes op wieltjes? En vooral, wat vinden ouderen of hulpbehoevenden ervan? Dit is nuttig om te weten, want de houding kan bepalen of mensen hulp accepteren van robots. De acceptatie van zorgrobots hangt van verschillende factoren af. Ouderen zouden negatiever tegenover zorgrobots staan dan jongeren, vooral als de robot dagelijks gebruikt wordt. Verder zijn ouderen vaak minder comfortabel met computers, en vinden ze het soms maar ingewikkeld en beangstigend. Hier zouden de ontwikkelaars van robots op in kunnen spelen door een zachtaardige, kleine, langzaam bewegende robot met een vrouwenstem te bouwen. Oftewel, de ‘knuffelfactor’ is van belang.¹

Cultuur

De houding tegenover een zorgrobot kan ook afhangen van de cultuur.² Japanse mensen zagen menselijke robots meer als emotioneel, sociaal en communicatief. Amerikaanse mensen vonden de robots juist meer een ‘praktisch hulpmiddel’ dan een vervanger van mensen. Een reden hiervoor kan zijn dat deze culturen verschillen in wereldvisie en de manier waarop ze kijken naar veroudering en onafhankelijkheid.

Type taak

Ook lijkt de acceptatie van een zorgrobot bij ouderen vooral af te hangen van het type taak.² De meeste ouderen in het onderzoek stonden open voor zorgrobots die kleine klusjes overnemen, informatie verschaffen (zoals herinneringen of informatie geven na een val) en objecten manipuleren (bijvoorbeeld zware voorwerpen optillen). De meesten gaven aan dat ze hier zelfs liever een robot voor willen dan een menselijke zorgverlener. Voor taken die juist meer te maken hadden met persoonlijke verzorging en vrijetijdsbesteding, zeiden de ouderen juist een mens boven een robot te prefereren. Spelletjes spelen en douchen lijken volgens de resultaten van dit onderzoek toch echt mensenwerk.

Gezondheid

Een ander aspect dat van invloed kan zijn op de mate van acceptatie van een zorgrobot, is de gezondheid van de hulpbehoevende. Het is denkbaar dat ouderen die intensievere zorg nodig hebben, minder moeite hebben om taken die meer nabijheid vragen, door zorgrobots te laten uitvoeren. In onderzoek is gevonden dat ouderen die meer zorg nodig hadden, aangaven minder moeite te hebben met een zorgrobot die bijvoorbeeld een glas voor ze vasthield tijdens het drinken, dichtbij het gezicht².

Zorgrobot blijft een machine

Kortom, het lijkt erop dat zorgrobots maatwerk zijn. Factoren zoals leeftijd, cultuur, het soort taken en de mate van hulpbehoevendheid zijn, kunnen (deels) bepalen in hoeverre iemand bereid is om de hulp van een zorgrobot te accepteren. Bij zorgverleners kunnen zorgrobots enerzijds de werkdruk verlagen. Anderzijds kan er huiverigheid ontstaan over de toekomst. Want als de zorgrobot kan wassen, schoonmaken, stofzuigen en een kopje thee kan zetten, raken de huidige zorgverleners dan niet ‘overbodig’? Maak je niet druk. Het zal nog lang duren voor de zorgrobots voldoende ontwikkeld zijn om alle taken uit handen te nemen. Wel kan een zorgrobot voor sommigen misschien net wat extra gezelligheid bieden. Maar de vraag is of een robot ooit datgene zal bezitten wat mensen uniek maakt: een empathisch brein. Zie je het al voor je? Een robot die je een zakdoekje aanbiedt met de woorden ‘het komt wel goed schatje’?

Hoe denk jij hierover? Laat het ons weten in een reactie, wij zijn benieuwd naar jullie mening!

1 Robinson, H., MacDonald, B., & Broadbent, E. (2014). The role of healthcare robots for older people at home: A review. International Journal of Social Robotics, 6(4), 575-591.

2 Smarr, C. A., Prakash, A., Beer, J. M., Mitzner, T. L., Kemp, C. C., & Rogers, W. A. (2012). Older adults’ preferences for and acceptance of robot assistance for everyday living tasks. In Proceedings of the human factors and ergonomics society annual meeting (Vol. 56, No. 1, pp. 153-157). Sage CA: Los Angeles, CA: SAGE Publications.

Reacties